Een boodschap overbrengen is het doel van communicatie. Als de ontvanger van die boodschap daadwerkelijk begrijpt wat er bedoeld wordt, dan is de communicatie geslaagd. Begrijpelijke communicatie vergroot de kans dat de boodschap overkomt bij de ontvanger en heeft daarom de voorkeur. Bovendien is de ontvanger in staat de informatie op een juiste manier te gebruiken (bijvoorbeeld een formulier invullen) en wordt er efficiënter gewerkt (er worden minder vragen gesteld). Toch is begrijpelijkheid nog niet de standaard in teksten van een overheids- of rechtsinstantie.
Rechtstaal
Juridische teksten staan doorgaans niet bekend om hun toegankelijkheid. Dat beaamt ookProf. dr. Raf Van Ransbeeck, magistraat, IGO, KU Leuven en VJV: 'Zoals blijkt uit de meest recente justitiebarometer van de Hoge Raad voor de Justitie (2014)* vindt 61 % van de ondervraagden de rechtstaal onvoldoende duidelijk en begrijpelijk'.
Voor juristen is het van levensbelang dat teksten in contracten, brieven en overeenkomsten zo eenduidig en compleet mogelijk zijn. Inhoud gaat daarbij doorgaans boven de vorm. Wat ook meespeelt, is dat rechtstaal een afwijkende vaktaal is. Het recht bestaat uitsluitend in en door taal en onderscheidt zich zo van onder meer geneeskunde en automechanica. Een dokter helpt u met een pilletje; een monteur door uw auto te repareren. Een jurist heeft alleen zijn taal ter beschikking.
Aandacht voor begrijpelijkheid
Idealiter is een juridische tekst duidelijk en begrijpelijk voor de ontvanger en tegelijkertijd volledig en precies. Beide elementen dienen structureel aandacht te krijgen. Prof. dr. Van Ransbeeck: 'Er zijn in het recente verleden dan ook reeds initiatieven geweest om de begrijpelijkheid van het juridisch taalgebruik te verbeteren. Zo bleek onlangs dat de fiscus door de aanmaningsbrieven vriendelijker en directer te maken, erin slaagde om 18 miljoen euro achterstallig belastinggeld sneller te innen.** Ook aan de universiteiten is er sinds enige tijd een toenemende aandacht voor begrijpelijke rechtstaal.'
Colloquium 'begrijpelijke rechtstaal'
Voor de Katholieke Universiteit Leuven was deze ontwikkeling de reden om in mei 2016 met steun van de Taalunie het colloquium 'begrijpelijke rechtstaal' te organiseren in Brussel. Tijdens het colloquium is stilgestaan bij verschillende thema’s rondom begrijpelijke rechtstaal. De bevindingen en uitkomsten zijn gebundeld in een verslag dat in oktober 2017 is verschenen onder de titel ‘Hoe communiceert een jurist duidelijk en doelgericht? Uniek verslag vol tips voor een begrijpelijke rechtstaal’. U kunt dit verslag gratis raadplegen of downloaden voor eigen gebruik. In het verslag vindt u praktische tips voor begrijpelijke rechtstaal. Ook als u niet werkzaam bent in de juridische sector, kunt u er uw voordeel mee doen.
Congres ‘recht en taal’
Het colloquium over begrijpelijke rechtstaal bood voor de aanwezige juristen voldoende aanknopingspunten om verder te praten. Niet voor niets gaf Prof. dr. Van Ransbeeck in de inleiding van het verslag aan dat hij hoopt dat hiermee op blijvende wijze de aandacht is gevestigd op het belang van begrijpelijke rechtstaal en dat er andere initiatieven in dit verband zullen volgen. De Vlaamse Juristenvereniging (VJV) organiseerde vervolgens in september 2017 samen met de Nederlandse Juristenvereniging (NVJ) een congres over recht en taal in brede zin. De Taalunie ondersteunde ook dit congres door rechtsspecialisten uit onder meer Suriname, Aruba en Zuid-Afrika naar Antwerpen te halen. Zij gingen elk vanuit hun eigen achtergrond in op de verhouding tussen taal en rechtspraak. Ook de uitkomsten van dit congres vindt u binnenkort op onze website. In een volgende editie blikt ook het tijdschrift Neerlandia op het internationaal juristencongres terug.
Tip
Een voorbeeld van een tip uit het verslag:
Gebruik heldere zinsconstructies, zet de kern vooraan:
Niet: 'dat overeenkomstig art. 5 van de Wet van 2 augustus 2002 betreffende de bestrijding van de betalingsachterstand bij handelstransacties een moratoire rente kan worden aangerekend van 8%.'
Maar: 'Er kan een moratoire rente worden aangerekend van 8% (art. 5 van de Wet van 2 augustus 2002 betreffende de bestrijding van de betalingsachterstand bij handelstransacties).'
Standpunt Taalunie
In het verslag dat naar aanleiding van het colloquium 'begrijpelijke rechtstaal’ verscheen is ook het standpunt van de Taalunie over heldere rechtscommunicatie opgenomen. Dat luidt als volgt:
Om begrijpelijke taal voor de burger en vaktaal binnen het rechtssysteem met elkaar te verzoenen, moeten twee keer twee zaken van elkaar onderscheiden worden.
1. Onvermijdelijke complexiteit van het vakgebied versus vermijdelijke complexiteit in taalgebruik.
Op bepaalde punten is een rechtssysteem nu eenmaal zo complex als het is, en dat leidt ook in het taalgebruik onvermijdelijk tot een zekere complexiteit. Tegelijkertijd kan louter taalkundige complexiteit altijd en overal worden vermeden, bijvoorbeeld door eenvoudige woorden te gebruiken in plaats van moeilijke en door korte zinnen te schrijven in plaats van lange.
Tip: schrijf zo eenvoudig als de complexiteit van de kwestie en het rechtssysteem toelaten.
2. Gerechtvaardigde rechtsterminologie versus onnodig vakjargon.
Terwijl rechtsterminologie precieze termen biedt voor concepten die zonder deze termen minder precies en ondubbelzinnig kunnen worden beschreven, wordt vakjargon slechts gebruikt om een groepstaal te creëren voor een beperkte kring van beroepsgenoten, zodat 'buitenstaanders' uitgesloten worden. Termen verhelderen, vakjargon verhult.
Tip: gebruik een beperkt aantal vaste termen wanneer u dat echt nodig en/of wenselijk vindt en leg deze in communicatie met niet-vakgenoten extra uit.
*Zie dewebsitevan de Hoge Raad voor de Justitie. Klikhiervoor de Pdf-versie van de barometer.
**‘Slimme brief fiscus doet vergeetachtige belastingbetaler snel betalen’,De Standaard 31 oktober 2016.
